ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ - ΒΑΣΙΑ ΚΑΡΚΑΓΙΑΝΝΗ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ ΜΙΚΡΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Βάσια Καρκαγιάννη-Καραμπελιά
ΜΙΚΡΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΝ
ΧΡΗΣΤΟ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗ

ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Στις 21 Μαΐου 1968, στο αμφιθέατρο 5 της Σορβόννης αποφασίζετε –σε συνέλευση ελλήνων φοιτητών - την κατάληψη της 22ας Μαΐου του ελληνικού σπιτιού (Fondation Hellenique) στην πανεπιστημιούπολη.. Πρόεδρος της επιτροπής ο Σταύρος Κωνστανταρακος ,στην κατάληψη εσείς, οι Ν. Κούνδουρος , Ν. Παπατακης, Κ. Φερρης, Γ. Κατακουζηνός ….

Βάσια Καρκαγιάννη-Καραμπελιά Είμαι μόνιμη κάτοικος Παρισιού από τα χρόνια της δικτατορίας. Σπούδασα Ιστορία της τέχνης και αρχαιολογία στο Ινστιτούτο Τέχνης και Αρχαιολογίας της Σορβόννης, μετά Φιλοσοφία και Αισθητική στο πανεπιστήμιο Παρίσι 1/Σορβόννη. Μαθήτευσα επίσης κάπου δέκα χρόνια κοντά στον καθηγητή Κ.Θ. Δημαρά, στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο του πανεπιστημίου Παρίσι 4..

Είχα την τύχη να ζήσω, σαν πρωτοετής φοιτήτρια, την θαυμάσια πολιτική και πολιτιστική άνοιξη του 1968 και να συμμετάσχω στα γεγονότα του Μαΐου..

     Ναι ήμουν μέλος της επιτροπής ‘κατάληψης’ του ελληνικού σπιτιού, στο οποίο και έμενα εκείνη την εποχή. O Σταύρος Κωστανταράκος ήταν πράγματι στην επιτροπή, και στην κατάληψη ο Μάκης Καβουριάρης, ο Αγγελος Ελεφάντης, ο Κώστας Βεργόπουλος, ο Βένιος Αγγελλόπουλος και αρκετοί άλλοι. Ο Κούνδουρος πάντως δεν ήταν. Ερχόταν βέβαια αργότερα στο περίπτερο όπως και δεκάδες ή εκατοντάδες άλλοι έλληνες του Παρισιού, φοιτητές, εργάτες, καλλιτέχνες ή επιστήμονες, (όπως η Μαργαρίτα Λυμπεράκη, ο Α. Φασιανός, ο Β. Βασιλικός και η γυναίκα του, ο Σπύρος ο Βέργος, ..), αλλά στην κατάληψη δεν ήταν ούτε πήρε ενεργό μέρος στις μετέπειτα συγκεντρώσεις. Ούτε ο Παπατάκης ήταν στην κατάληψη – ο οποίος έπαιξε όμως σπουδαιότατο ρόλο στο κίνημα του Μάη, και είχε από την πρώτη στιγμή κι από τους πρώτους συμμετάσχει στο περίφημο ‘κίνημα της 22ας Μαρτίου’ στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ.  Ήρθε μάλιστα μία μέρα σε γενική συνέλευση και μας μίλησε μ’ ενθουσιασμό γιά το ‘mouvement du 22 mars’  και γενικότερα για το κίνημα του γαλλικού Μάη στη Fondation Hellenique..

Πολλοί άλλωστε από εκείνους που ισχυρίστηκαν έκτοτε ότι συμμετείχαν στην κατάληψη, καθόλου

δεν παραβρέθηκαν, διότι ήταν από τότε, ή τότε, αντίθετοι με την εξέγερση:  ήταν η περίπτωση του συνόλου περίπου των ‘παραδοσιακών’ κομμάτων της αριστεράς, αρχίζοντας από το κομουνιστικό κόμμα (και το γαλλικό, και το ελληνικό). Φυσικό. Ήταν, ο Μάης, ένα κίνημα ‘αριστερό’ μεν, ‘αναρχίζον’ όμως, που ξέφευγε επικίνδυνα από τα δογματικά πλαίσια και την κομματική πειθαρχία, που η προέλευσή του ήταν απροσδιόριστη, παρέμενε ανεξέλεγκτο, αμφισβητούσε κάθε ιεραρχία και πρόσταγμα, ακόμα δε ή κυρίως κι αυτή τη ( σωτήρια για τα απανταχού συστήματα εξουσίας) ‘κοινωνία του θεάματος’.

Νάστε ρεαλιστές, να ζητάτε το ακατόρθωτο, γράφανε στους τοίχους.

Πάρτε τις επιθυμίες σας για πραγματικότητα.

Αλληλεγγύη και όχι απομόνωση.

Η, η φαντασία στην εξουσία!

Αναρωτιέμαι μήπως μια τέτοια εξέγερση προετοιμάζεται και τώρα, στην Ελλάδα, κάτω από την φαινομενική αφωνία και αδράνεια του κόσμου. Ήδη, οι τοίχοι μιλούν όλο και πιο πολύ και καταγγέλλουν, απαιτούν, αντιστέκονται. Η οργή εκφράζεται σε κάθε κουβέντα στον δρόμο, στις πλατείες.. Και θα ξεσπάσει, φοβάμαι, με πολύ πιο άγριο κι ανεξέλεγκτο τρόπο απ’ ό,τι η εξέγερση των νέων κατά τα δεκεμβριανά..

ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Από το 1987 διδάσκετε το μάθημα της Εισαγωγής στον Νεοελληνικό Πολιτισμό / Ιστορία της Μοντέρνας και Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης και έχετε συμμετάσχει με σεμινάρια για τον Ελληνικό διαφωτισμό στα μαθήματα της κ. Αντωνιάδη-Μπιμπίκου, στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales / Centre P. Belon, 1997-2006.

Βάσια Καρκαγιάννη-Καραμπελιά  Από πολύ νωρίς αφιέρωσα την έρευνα και τις όποιες γνώσεις μου στην διδασκαλία και μετάδοση, στον Γαλλικό χώρο, της νεοελληνικής ιστορίας, του πολιτισμού και της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Άλλοτε στο πλαίσιο σεμιναρίων που οργανώναμε με φίλους ( ο αγαπητός Αντρέας Παγουλάτος που χάσαμε πρόσφατα ήταν ένας απ’ αυτούς, καθώς και ο  Νίκος Κεσαννλής, η Χρύσα Ρωμανού, ο Δανιήλ, ο Ντένης Δαχαρόπουλος, ο Δημήτρης Αληθινός, ο Βαγγέλης Δημητρέας, o Κωστής Τριανταφύλλου, ο Κώστας Βεργόπουλος και πολλοί άλλοι..) στο πανεπιστήμιο ή σε άλλους δημόσιους χώρους, άλλοτε σε αίθουσες εκθέσεων στην οργάνωση των οποίων είχα προσωπικά συμβάλλει ( όπως οι Ελληνικές Ταυτότητες στο Beaubourg, με τον Ν. Κάλλας, την Μαντώ Αραβαντινού, τον Jean Pierre Faye, τον Αντρέα Παγουλάτο, την Mitchou Ronnat, τον Μάριο Βίττι κ.α..), βασική επιθυμία ήταν να μεταδώσουμε στους πολλούς, έλληνες και γάλλους, τους ζώντες πολιτισμικούς θησαυρούς –όπως πιστεύαμε και όπως πιστεύω πάντα - της σύγχρονης  Ελλάδας. Την ελληνική ‘νεωτερικότητα’, αλλά και τον εν γένει πολιτισμικό πλούτο της χώρας μας, και της γλώσσας μας.

 Γι αυτό και εγκατέλειψα τις Arts Plastiques et sciences de l’art του πανεπιστημίου Παρισι 1, όπου είχα αρχίσει να δουλεύω, για να διδάξω, το 1981, στο Ινστιτούτο Ανατολικών Γλωσσών (INALCO), όπου παρέμεινα ως το 1987.

 Στα μαθήματά μου εξ’ άλλου στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης, από το 1987 μέχρι το 2008, εκτός των θεωρητικών μαθημάτων για την ανάλυση (κατά Ε. Πανόφσκυ ) των έργων τέχνης  - παίρνοντας πάντα σαν παραδείγματα ελληνικές καλλιτεχνικές δημιουργίες, όπως π.χ. του Εγγονόπουλου, του Τσαρούχη, του Τζών  Χριστοφόρου ή του Καραβούση -  παρουσίασα πάνω από 100 μοντέρνους και σύγχρονους έλληνες καλλιτέχνες, εκ των οποίων πολλοί παρευρίσκονταν, όταν ήταν δυνατό, στην αίθουσα διδασκαλίας ή στα αμφιθέατρα, και συμμετείχαν στις συζητήσεις [1].Πολλούς, επίσης, εξέθεσα στα πλαίσια φεστιβάλ και άλλων εκδηλώσεων στο Παρίσι, στο Μπορντώ (Polytropes), αλλά και στην Ελλάδα ( βλ. Πολύτροπα-Κρήτη).

Στο πλαίσιο των μαθημάτων της κυρίας Αντωνιάδη Μπιμπίκου στην Ecole des Hautes Etudes, άλλωστε, παρουσίασα τις ερευνητικές μου εργασίες γιά τον Ρήγα Βελεστινλή ( ιδιαίτερα: σχέσεις εικονογραφίας και ιστοριογραφίας), τον Χριστόδουλο εξ Ακαρνανίας ( Παμπλέκη), την Αθωνιάδα Ακαδημία, τον Πατριάρχη Καλλίνικο, την τέχνη γενικά και κοινωνία στην Ελλάδα κατά την περίοδο του ελληνικού διαφωτισμού πριν την επανάσταση...

Παράλληλα, από το 1975,  αρθρογραφούσα αραιά αλλά πιστά στο (αναντικατάστατο) Αντί του (επίσης αναντικατάστατου) Χρήστου Παπουτσάκη καθώς και σ’ άλλα έντυπα, έκανα διαλέξεις κλπ..

Σημειωτέον ότι  καθ’ όλα αυτά τα χρόνια, κανένας, από κανένα υπουργείο ή άλλη επίσημη εκπροσώπηση της χώρας μας δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να έρθει να δει τι κάνω σ’ αυτά τα μαθήματα, πόσους μαθητές έχω και γιατί τόσα νέα παιδιά, γαλλάκια τα περισσότερα – 62 την τελευταία χρονιά – έρχονταν να παρακολουθήσουν μαθήματα ελληνικής τέχνης και πολιτισμού, να δουν φιλμ όπως του Τορνέ, του Γαβρά, του Μανθούλη, του Αγγελλόπουλου, του Παπαστάθη, να πάνε μαζί μου σε ατελιέ καλλιτεχνών και σε εκθέσεις έργων τους. Κανένας.

ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Πίσω από την φαινομενική ομοιομορφία του εικαστικού χώρου υπάρχει μια επικρεμαμενη κρίση. Πίσω από το όνομα της τέχνης η σύγκρουση των ατομικών διάφορων-συμφερόντων, η αίσθηση της δυσαρέσκειας ορατή . Οι εσωτερικές αντιφάσεις του εικαστικού χώρου και η αδυνατότητα του να ξεπεράσει τις περιοδικές αυτές κρίσεις δηλώνουν κρίση στο ίδιο το σύστημα λειτουργίας του ;

 Βάσια Καρκαγιάννη-Καραμπελιά Δεν πρόκειται μόνο για τον εικαστικό χώρο. Η κρίση είναι γενική και βαθιά εδώ και δεκαετίες. Η τωρινή   λαίλαπα που έπληξε την χώρα και τον κόσμο μας, αυτός ο κοινωνικός εφιάλτης, έχει δυστυχώς τις ρίζες του στα πρώτα κιόλας χρόνια μετά την δικτατορία. Οι σχέσεις δε μιας μεγάλης μερίδας ‘διανοουμένων’ με την εξουσία και τις άρχουσες κοινωνικές τάξεις, με το ‘κατεστημένο’ καθώς λέμε, ήταν σχεδόν από τότε σχέσεις υποτέλειας. Γι αυτό και είναι πολλοί οι συνυπεύθυνοι των διαδοχικών ‘ολισθημάτων’ και του σημερινού ελεεινού ξεπεσμού σε όλα τα επίπεδα.

Ήδη το 1976, ο Νίκος Πουλαντζάς, σε μια σειρά άρθρων του στα Νέα, έγραφε σχετικά τα εξής: ‘Πρόκειται για μια καθαρά υπαλληλική και εγχειρηματική σχέση. Οι διανοούμενοι αυτοί, στη μεγάλη πλειοψηφία τους, όχι μόνον δεν κατορθώνουν, όπως αλλού, να λειτουργήσουν με μια σχετική αυτονομία απέναντι στην αστική τάξη και να την διαφωτίσουν, έτσι, όσον αφορά τα ίδια της τα μακροχρόνια ιδεολογικά πολιτικά συμφέροντα, αλλά περιορίζονται στον καθόλου κολακευτικό ρόλο των αυλοκολάκων της, μόνιμοι επικυψίες απέναντι στα οφίτσια  που τους διανέμει με απλοχεριά.(υπογραμμίζω εγώ). Οφίτσια και όχι εκτίμηση. Η ελληνική αστική τάξη είναι ίσως μοναδική για τον κοινωνικό εξοστρακισμό στον οποίο βάσταξε τους ίδιους τους διανοουμένους της’ .

Ο Πουλαντζάς μιλούσε επίσης για ‘δουλοπρεπή καθυπόταξη σε κάθε μορφής επίσημη εξουσία’ και για μεθεπόμενο ‘πολιτικό ευνουχισμό’. Τότε ωστόσο, αν και υπήρχαν πολλά διάχυτα στοιχεία που προδιέγραφαν τα μέλλοντα, και άφθονες οι εσωτερικές κρίσεις και αντιθέσεις, η ελληνική διανόηση στην πλειοψηφία της προγραμμάτιζε, οραματιζόταν, αγωνιζόταν ενάντια στην καταπίεση και στον σκοταδισμό· κατήγγελλε τους ιμπεριαλισμούς και τα μονοπώλια (οικονομικά, πολιτισμικά), καθώς και την εμπορευματοποίηση της γνώσης και της παιδείας · πειραματιζόταν, δημιουργούσε. Πάρα πολλά συνέβησαν έκτοτε.

 Σήμερα, μετά 35 χρόνια, καθώς η χώρα μας βυθίζεται όλο και πιο πολύ στο τέλμα ενός γενικευμένου πολιτισμικού κενού και μιας άνευ προηγουμένου οικονομικής, κοινωνικής και ιδεολογικής κρίσης, η προβολή των λόγων του Πουλαντζά παίρνει χαρακτήρα βαριάς καταγγελίας κατά πολλών από εκείνους που περιφέρονταν τότε γύρω του ( στους κόλπους της ευρείας ‘αριστερής διανόησης’), είχανε δε ουκ ολίγον επωφεληθεί της έντονης παρουσίας του στα πανεπιστημιακά και πολιτιστικά γαλλικά πράγματα. Πολλών, που τα τελευταία χρόνια βρέθηκαν να υποστηρίζουν την ‘Ενωμένη ( νεοφιλελεύθερη ) Ευρώπη’, την παγκοσμιοποίηση ( στη θέση του ‘πεπαλαιωμένου’ διεθνισμού..), το ΔΝΤ, την τρόικα και το Μνημόνιο, και να κατέχουν ουκ ολίγα από τα οφίτσια στα οποία αναφερόταν.

Υπήρξε, παράλληλα, απόλυτη αδυναμία να χρησιμοποιηθεί η παιδεία και ο πολιτισμός σαν όπλο της δημοκρατικής Ελευσίνας (χάρις στην πρωτοβουλία του Δήμου Ελευσίνας) είναι ένα από τα αξιολογότερα έργα που μπορεί κανείς να δει παγκοσμίως. Ποιοι άραγε από τους καλλιτεχνικούς ιθύνοντες του Υπουργείου Πολιτισμού το επισκέφτηκαν? Ποιοι είναι σε θέση να το αξιολογήσουν, και να βοηθήσουν ώστε να προβληθεί – μέσω βιντεοσκόπησης, π.χ. – στο εξωτερικό?

Είναι πολλά τα θέματα που θα ήθελα να συζητήσω μαζί σας, αγαπητέ Χρήστο – όπως αυτό της ελληνικής γλώσσας (αρχαίας και σύγχρονης) και της διδασκαλίας της στο εξωτερικό, όμως θα πρέπει να το αφήσουμε για μιαν άλλη φορά. συναίνεσης στην αλλαγή, αλλά και μοχλός για τη σύνολη πνευματική άνθηση στην χώρα.

Έλειψε όμως και η γνώση, και η φαντασία, και η πολιτική θέληση.

Παράδειγμα: Φαραωνικά ολυμπιακά κατασκευάσματα παντός μεγέθους, υψηλοτάτου κόστους και αμφίβολης αισθητικής είδαν το φως το 2004, αλλά κατασκευή υποδομών μηδέν. Η συντήρηση, η ποπουλίστικη δημοκοπία, η περιρρέουσα ημιμάθεια, όπως – και εδώ – οι ‘πελατειακές’ σχέσεις, υπερίσχυσαν. με αποτέλεσμα, η μεν χώρα να βυθίζεται ακόμα πιο πολύ στην εξαθλίωση, η δε πολιτιστική πολιτική, και στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό της χώρας να βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια κάτω απ’ το μηδέν.

Άλλο παράδειγμα: η συντριπτική πλειοψηφία των εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων που το επίσημο κράτος(ανεξαρτήτως πολιτικών προσανατολισμών) οργάνωσε τα τελευταία 35 χρόνια – ξοδεύοντας πάρα πολλά χρήματα – στην Γαλλική πρωτεύουσα, ήσαν χαμηλότατου επιπέδου και υπερίσχυαν στις επιλογές οι πολιτικές(πελατειακές)σχέσεις.. Μόνη μία ομαδική έκθεση στην Maison de l’Europe, πριν πολλά χρόνια, υπήρξε σημαντική.

 Κι αυτό, τη στιγμή που διαθέτουμε ένα ιδιαίτερα υψηλό πολιτιστικό δυναμικό, σε όλους τους τομείς ( λογοτεχνία, μουσική, πλαστικές τέχνες), μερικές φορές κατά πολύ υψηλότερο άλλων Ευρωπαϊκών κρατών.  Δεν υπερβάλλω. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν γίνεται εδώ να τους αναλύσουμε

Ενα τελευταίο παράδειγμα: οι εγκαταστάσεις της γλύπτριας Διοχάντης, αυτή την στιγμή, στο παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας (χάρις στην πρωτοβουλία του Δήμου Ελευσίνας) είναι ένα από τα αξιολογότερα έργα που μπορεί κανείς να δει παγκοσμίως. Ποιοι άραγε από τους καλλιτεχνικούς ιθύνοντες του Υπουργείου Πολιτισμού το επισκέφτηκαν? Ποιοι είναι σε θέση να το αξιολογήσουν, και να βοηθήσουν ώστε να προβληθεί – μέσω βιντεοσκόπησης, π.χ. – στο εξωτερικό?

Είναι πολλά τα θέματα που θα ήθελα να συζητήσω μαζί σας, αγαπητέ Χρήστο – όπως αυτό της ελληνικής γλώσσας (αρχαίας και σύγχρονης) και της διδασκαλίας της στο εξωτερικό, όμως θα πρέπει να το αφήσουμε για μιαν άλλη φορά.

Vassia Karkayanni Karabelia
Historienne et critique d'art (AICA), professeur d'histoire de l'art et de civilisation néohelléniques.

.

---

[1] Ο Νίκος Κεσανλής, ο Πιερράκος, ο Φιλόλαος, ο Ξενάκης,.ο Φασιανός, η Χρύσα Ρωμανού, η Ερση Χατζηαργυρού, ο Δημήτρης Αληθινός, ο Δανιήλ, ο Καραβούσης, ο Τζών Χριστοφόρου, ο Αντώνης Νίκογλου, η Giselle Prassinos – μεταξύ πολλων άλλων..Ο Α. Ξύδης ήρθε μιά φορά επίσης να μιλήσει γιά την ‘’Ελληνική τέχνη και την διασπορά’’.